سد سازی یا سد چم شیر، مسئله کدام است

پایگاه خبری هیرونا:

به گزارش پایگاه خبری هیرونا، محمد فاضل،کارش ارشد فعال در صنعت سازی در خصوص حواشی اخیر در رابطه با سد چم شیر گچساران اظهار کرد : همواره اجرای پروژههای عمرانی بزرگ با چالشی به نام تخریب محیط زیست مواجه بوده است از احداث جادههای بین شهری که موجب از بین رفتن مهمترین و بهترین بخش خاک میگردد تا ساخت سدهای بزرگ و کوچک که باعث زیر آب رفتن بخشی از زمینها در قسمت پشت بدنه سد میشود.

افزایش جمعیت طی سالهای اخیر همانند کاتالیزوری موجب افزایش سرعت تخریب محیط زیست گردیده است.
مردم بر محیط زیست تأثیر میگذارند و محیط زیست هم بر مردم. محیط زیست بر کشاورزی تأثیر میگذارد و کشاورزی نیز بر محیط زیست .
سوال مهم اینکه بقای مردم زنده امروز مهمتر است یا حفظ محیط زیستی که تولیدات غذا و حیات در آینده به آن وابسته است؟ جواب هر چند واضح است که البته هر دو مهم هستند و اگر محیط زیست نباشد، بقای مردم به خطر میافتد ولی نحوه رسیدن به این تعادل به سادگی گفتار در عمل اتفاق نمیافتد و شاید مهمترین دلیل آن نداشتن توافق در نقطه تعادل است.

چندین سال پیش یک دوره پنج ساله بی بارانی منجر به قحطی در ایالت سیدا در شمال شرقی برزیل گردید که منجر به هجوم حدود 2 میلیون نفر از مردم منطقه فالجادوس به شهرهای ساحلی و در نتیجه بروز آشوب و مشکالت فراوان گردید، نظیر آنچه امروزه در اکثر مواقع در مورد قحطی در آفریقا میشنویم. اما قحطی یک مسئله جهانی است و فقط مربوط به گذشته نیست. یکی از مسائل مهم در مبارزه با قحطی معیارذخیره غله در دسترس به روز است که طی یک دوره 22 ساله از 1692 تا 1692 این ذخیره از 122 روز در سال به 42 روز در سال رسیده است و قاعدتاً امروزه این عدد بسیار کمتر است.
دو موضوع تأثیر گذار در افزایش ذخائر غذا یکی تأمین آب کافی و به موقع و بهبود روش آبیاری و دیگری افزایش سطح زیر کشت کشاورزی ست هر چند نحوه توزیع نیز بسیار اهمیت دارد.

سوال مهم این است که در کشوری نظیر ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک که در فصولی از سال بارشهای سیل آسا موجب بروز سیلابهای وحشتناک شده و در فصولی از سال به علت عدم بارش و از آن مهمتر در سالهای کم بارش و بدون بارش، چه روشی برای تأمین آب شرب ، کشاورزی و صنعت باید در پیش گرفت.
ایرانیان در گذشته مهارت فوقالعاده در احداث قناتها و بهره‌برداری از آن داشتهاند. قناتها در سالهای 1332 به قبل که جمعیت ایران کمتر از 22 میلیون نفر بود مفید بودند ولی در شرایط کنونی پاسخ نیازهای 52 میلیون انسان را نمی دهند
بین سالهای 1622 تا 2222 میالدی بیش از 33 هزار سد بزرگ و کوچک در دنیا ساخته شده که سهم آسیا، اروپا و آمریکا به ترتیب 36 ،16 و 32 درصد بود و این روند هنوز هم ادامه دارد. بیش از 2522 سد با ارتفاع بیش از 92 متر در دنیا وجود دارد که سهم ایران از این رقم تنها 92 سد بزرگ و سهم ترکیه، همسایه ما از این رقم 162 عدد است.
در مجموع تعداد سدهای بزرگ و کوچک دنیا براساس گزارش )Cold2000 I )به رقمی بیش از 32 هزار عدد رسید که سهم چین 4962 درصد، آمریکا 1369 درصد، ترکیه 163 درصد، کشورهای اروپایی )اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، انگلیس،نروژ و آلمان( حدود 563 درصد و البته ایران سهم زیادی ندارد.در اروپای غربی پرباران و سرسبز تا سال 2222 بیش از 4255 سد بزرگ ثبت شده و فقط در اسپانیا حدود 1222 سد وجود دارد
مقایسهای بین مقدار تناژ آالینده تولید شده در سال 1359 ناشی از نیروگاههای حرارتی، گازی، ترکیبی و نیروگاههای برق آبی بسیار جالب توجه است. مجموع تناژ آالیندهای تولید شده نظیر اکسید گوگرد، مواد جامد و گاز کربنیک خارج شده از نیروگاههای غیر آبی در سال 59 در ایران به حدود 95 میلیون تن میرسد در حالی که کل میزان تولید این آالیندها در همین زمان در نیروگاههای برق آبی فقط 33 هزار تن است. از طرفی هزینه خسارت آالیندهای دی اکسید کربن خروجی از نیروگاههای آبی در سال 1359 به رقم 4/2 میلیارد ریال میرسد که در مقابل 3622 میلیارد ریال نیروگاههای غیر برق آبی بسیار ناچیز است. حتما مهمترین دلیل اینکه انرژی تولیدی از نیروگاههای برق آبی به عنوان انرژی پاک شناخته میشود همین موضوع است که نیروگاههای برق آبی در کشورهای توسعه یافته به عنوان Power Green یعنی تولید کننده برق سبز GreenElctrical معرفی میگردد و انرژی حاصله را Source Energy Friendly Environmental یعنی انرژی دوست دار محیط زیست مینامند.

با توجه به روند افزایشی جمعیت و نیز روند افزایشی چالش بزرگی به نام آلودگی هوا، آیا میتوان گفت بدون داشتن
مخازن ذخیره بزرگ ناشی از احداث سد بتوان رفع نیاز بشر در زمینه برق را مدیریت کرد؟
از فواید دیگر احداث سدها از قبیل توسعه صنایع گردشگری، اشتغال پایدار، ایجاد بستر برای توسعه صنایع آبزیان نیز نباید به سادگی عبور کرد.

زمینهای زیر کشت برده در استان خوزستان 142222 هکتار ناشی از احداث سد دز بود که اگر میزان برق تولیدی و بازدارندگی در مقابل سیالبهای مخرب خوزستان را نیز منظور کنیم، باید متقاعد شویم که منافع احداث سد بیشتر از مضرات دوران ساخت است.

بر کسی پوشیده نیست که احداث سدها عالوه بر منافع بسیار زیادی که دارد، تخریب بخشی از پوشش گیاهی را نیز به همراه دارد، همانطوریکه حرکت اتومبیلها، احداث ساختمانها، حتی انتشار کتاب، دفتر و قلم نیز آسیبهای زیست محیطی دارد. باید قبول کرد که در قرن 21 هستیم.
اخیراً در فضای مجازی مباحثی در خصوص احداث سد چمشیر مطرح گردیده است که دو نگرانی را مطرح میکنند.
ابتدا و طبق روال یک دهه گذشته صنعت سدسازی را مورد تاخت و تاز قرار دادهاند و در ادامه نیز آبگیری سد چمشیر را منجر به بروز فاجعه انحالل نمک دانسته اند.
شروع مطالعات سد چم شیر از اوائل دهه 1352 توسط مشاور طرح )شرکت تهران سحاب( آغاز گردید و توجه به اینکه یکی از اهداف اولیه طرح بهبود کیفیت آب رودخانه زهره بود، این مطالعات و بررسیها در ادامه با حضور شرکتهای مهندسین مشاور مهاب قدس، مهندسین مشاور سازند آب پارس، مهندسین مشاور رویان، مهندسین مشاور آریو بهمن طرح، موسسه تحقیقات آب دانشگاه تهران، بخش علوم زمین دانشگاه شیراز و موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو ادامه و تکمیل گردید.
رودخانه زهره که سد چمشیر برروی آن قرار دارد به علت شرایط زمین شناسی منطقه و جنس سنگ غیر قابل نفوذ آن در ایام بارش به شدت سیالبی میگردد. در سیالبهای سالهای 62 ،61 و 69 دبی عبوری از محل احداث بدنه سد اعداد: ۲۴۰۰؛ ،1322 و 1622 مترمکعب بر ثانیه ثبت گردید که این حجم فراوان نعمت بدون کوچکترین بهرهبرداری وارد خلیج فارس شد ، ضمن اینکه در ایام خشک و بدون بارش دبی 162 مترمکعب بر ثانیه نیز ثبت گردید.
دبی پایین منجر به کاهش بسیار زیاد کیفیت آب و سیالب نیز موجب تخریب زمینهای تراز پایین با پتانسیل کشاورزی
خواهد شد که در هیچ کدام از این دو حالت امکان بهره بردن بهینه از آب رودخانه نخواهد بود.
در مخزن سد چمشیر مطلقاً هیچگونه گنبد نمکی طی مطالعات مورد اشاره مشاهده و ثبت نگردیده است.
مطابق الگوهای زمین شناسی گرفته شده از شرکت نفت، نزدیکترین فاصله نمک تا سطح زمین در بخشی از مخزن در عمق
حداقل 422 متری میباشد و هیچگونه نمک سطحی و یا نزدیک به سطح در هیچکدام از چاهها و گمانههای حفاری شده
مشاهده نشده است.
سازند گچساران که مخزن سد برروی آن قرار دارد در حالت پر بودن مخزن کمتر از 32 درصد سطح تماس را شامل
میشودو شرایط زمین شناسی سد چمشیر بسیار شبیه به سد کوثر است که بیش از 12 سال از آبگیری آن میگذرد و
البته هیچگونه انحالل معناداری در سطح آن مشاهده نمیگردد مضاف بر اینکه پس از آبگیری و مطابق انتظار شاهد بهبود
کیفیت آب بودهاند.
با ذخیره 3/2 میلیارد مترمکعبی آب در سد چمشیر امکان مدیریت در رهاسازی آب وجود داشته و با برنامهریزی مناسب
علاوه بر تولید برق، امکان اجرای طرحهای کشاورزی با راندمان بالا درمنطقه فراهم خواهد شد.
امید است با تکمیل سریعتر این پروژه عظیم ملی، مردم منطقه از مواهب ارزشمند آن بهرهمند گردند.